Ahlaki Olanın Toplumsal Olandan Ayrımı: Piaget ve Kohlberg'ten Sosyal Alan Kuramına

Özet

Bu makale, Sosyal Alan Kuramını (Turiel, 1983; 2002) temel alarak ahlaki, toplumsal-geleneksel
ve kişisel-psikolojik alanların epistemik ölçütlerle ayrımını açıklığa kavuşturmayı
amaçlamaktadır. Ahlaki alanın zarar, hak ve adalet gibi genellenebilir ve otoriteden bağımsız
ilkelere; toplumsal-geleneksel alanın otorite, kural ve uzlaşıya; kişisel alanın ise özerk tercihlere
dayandığı ampirik olarak tutarlı bir biçimde gösterilmiştir. Makalenin birinci bölümünde, Piaget
ve Kohlberg’in yapısal-gelişimsel, evre temelli yaklaşımları doğru konumlandırılarak, Türkçe
alanyazındaki katı, doğrusal evre varsayımı, “genetik epistemoloji”nin biyolojik indirgemecilikle
eşitlenmesi ve içerik ve bağlamın göz ardı edilmesi gibi yanlış okumalar kısaca düzeltildi.
Ardından alana özgü ayrımın dayandığı ölçütler—otoriteye ve kurala bağlılık, genellenebilirlik,
kişisel özerklik—sistematik olarak tanımlandı. Türkçe alanyazında kuramın “Toplumsal Alan
Kuramı” diye çevrilmesi ve social/societal/toplumsal terimlerinin birbirinin yerine kullanılması,
kuramsal bütünlüğü zedeleyen bir terminoloji sorunu olarak tartışılmıştır. Son olarak,
ölçekleştirme eğilimine karşı, yarı-yapılandırılmış görüşmelerle gerekçe analizinin kuramla
yöntemsel uyumu savunulur. İkinci bölümde ise 1975–2025 arasındaki Sosyal Alan Kuramı
araştırmaları üç başlık altında kısaca derlenmiştir: (1) alanlar arası koordinasyon (2) grup
süreçleri, akran dışlaması ve eşitsizlik bağlamında yargıların farklılaşması; (3) eğitim
uygulamalarına yansımalar (kapsayıcı eğitim uygulamaları, hak ve adalet dilinin
güçlendirilmesi). Makale, kuramın doğru anlaşılması ve uygulanması için kavramsal netlik
sağlamayı ve Türkçe yazındaki terminolojik karışıklıkları gidermeyi amaçlar. Böylece sosyal alan
ayrımlarının araştırma tasarımına ve veri yorumuna doğrudan yön vermesi hedeflenmektedir.