Toplumsal Belleğe Adanmış Mekânlar: Turan Emeksiz’i Hatırlamak ve Unutmak

Özet

Toplumsal belleğin geçmişe ilişkin kurguları, varlığını kalıcı biçimde sürdürmez; aksine dinamiktir ve sürekli olarak yeniden üretilir. Toplumsal belleği yeniden kurgulamak ve canlı tutmaksa, ancak mekânı ortak belleği besleyecek şekilde inşa etmekle gerçekleşebilmektedir. Bu nedenle toplumsal belleğe müdahale etmenin en önemli yollarından biri mekânsal düzenlemelerdir. Türkiye’nin yakın tarihinin önemli toplumsal hareketlerinden biri olan 28 Nisan Olayları’nda yaşamını yitiren Turan Emeksiz, 27 Mayıs Darbesi’ni izleyen dönemde “şehit” ilan edilmiş ve sistematik biçimde topluma hatırlatılmıştır. 1970’li yıllarda Emeksiz’in giderek muhalefeti hatırlatır bir simgeye dönüşmesiyle devlet önce Emeksiz’in hatırlatma pratiklerinden çekilmiş; 12 Eylül'ün başlattığı süreçte muhalif toplumsal hareketleri anımsatan mekân üzerindeki bu hatıralar silinmiştir. Çalışmada vaka analizi yönteminden yararlanılarak Emeksiz’i mekân dolayımıyla hatırlama ve unutmanın siyasal bağın kuruluşu açısından analizi amaçlanmıştır. Çalışmanın başlıca bulgusu Emeksiz’in naaşının Anıtkabir’e defnedilmesi, onu hatırlatan anıt ve büstlerin dikilmesi, isminin çeşitli ortak alanlara verilmesi yoluyla toplumsal hafızaya dahil edildiğidir. Bir diğer önemli bulgu ise bahsedilen mekânların imhasının Emeksiz’in toplumsal hafızadan silinmesine yol açtığıdır. 

Bu konu, daha geniş bir biçimde şu çalışmada incelenmiştir: Turgay Gülpınar (2012) Şehitliğin İnşası ve İmhası: Turan Emeksiz Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi ABD, Siyaset Bilimi, Ankara.