İstanbul Eyüpsultan, Cafer Paşa Tekkesi Kültür ve Sanat Merkezi Projesi

Özet

İslam dünyası ve sanatının inanç örgüsü içinde şekillenen planlarıyla varlıklarını sürdüren tekkeler farklı şekillerde biçimlendirilmiştir. Mescid, tekke, tevhidhane, haremlik, selamlık, türbe-hazire, mutfak, hela gibi birimleri bünyesinde barındıran ve şekilden çok öze yönelen tekke binaları, işlevleri gereği külliye planlaması gösterirler. Bu anlamda İstanbul-Eyüpsultan’daki önemli bir eser olan Cafer Paşa Tekkesi, aynı aksta bulunan Yahyazade, Özbekler, Afife Hatun tekkeleriyle birlikte, döneminin önemli tarikat alanlarından birisine konumlandırılmıştır. Türbedeki kitabesine göre Cafer Paşa tarafından 1585 yılında veya bu yıla yakın tarihte yapıldığı anlaşılan Tekke, revaklı Osmanlı medreseleri ve bununla bağlantılı, ortak avlu etrafında sıralanan cami-medrese binalarından ilham almış görünmektedir. Osmanlı döneminde çokça örneğiyle karşılaşılan ve ortak açık avluyu kullanan tekkeler, bir tarikat yapısının faaliyetlerini daha teşkilatlı sürdürmesi bakımından fonksiyonel görünmektedir. Açık avlunun kuzey, güney ve doğu olmak üzere üç kenarını “u” şeklinde kuşatan medrese/tekke hücreleri, güney kanadın batı ucuna avluya taşacak şekilde yerleştirilen mescid/dershane/tevhidhane ve külliyenin batı kesimine yerleştirilen dikdörtgen türbe, çevre duvarı içine alınmıştır. Bugünlerde türbenin güneyinde kalan avlu ile tekke avlusunda sergi alanı; dershane ve hücrelerde çeşitli kültürel faaliyetlerin hayata geçirileceği düzenlemelere yönelik proje geliştirilmiştir. Bu makale, uygulamaya konulacak projenin, 1. derecede korunması gerekli kültür varlığı ile ilişkisini sağlıklı kılacak yani tarihi esere en az müdahalede, bir başka deyişle, plan ve cephelerde değişikliğe gidilmeyecek boyutta müdahale için tavsiye ve rehber niteliği taşıması amacıyla kaleme alınmıştır. * Söz konusu çalışma, araştırmanın odağını oluşturan külliyenin yerinde incelenmesine dayanarak yazılan Sanat Tarihi içerikli araştırmanın yayına dönüştürülmüş hâlidir. Bu kapsamda, yardım ve katkılarından dolayı Sayın Ahmet ALATAŞ’a şükranlarımı sunarım. Ayrıca böylesine değerli bir projeyi hayata geçirmek isteyen Eyüpsultan Belediyesi yetkililerine de yürekten teşekkür ederim.